İPLİKLER
İp örgü örmek için gereken en önemli malzemedir. Örgü ören birisini örmek istediği bir proje için yüncü dükkanına bırakmak, tıpkı bir çocuğu oyuncak seçmek üzere oyuncakçı dükkanında bırakmaya benzer. İpler, renkler ve malzemeler arasında saatler geçebilir. Örgüye yeni başlayan birisi için ise bu iş biraz kafa karıştırıcı olabilir. Hangi malzemeden yapılmış bir ip, hangi kalınlıkta olmalı, etikette nelere bakmalı, bu sorulardan sadece bir kaçı…
Bu notlarımızda sizlere örgü örmek için kullanılan ekipmanlar ve iplerle ilgili bilinmesi gereken temel bilgileri anlatacağız.

İPLİK KALINLIKLARI
İpler çok farklı kalınlıklarda olabilirler ve kalınlıklar sıklıkla ip ağırlığı olarak tarif edilir. İplerin kalınlıklarına bağlı olarak tavsiye edilen şiş numaraları ve 10 cm x 10 cm bir kare numune parçası örmek için gereken ilmek sayısı Tablo 1’de verilmiştir (REF Vogue Knitting). Tablo 2. Türk ve Amerikan şiş numaralarının (ölçülerinin) birbirleri ile karşılaştırmasını vermektedir.
Çok ince (1 numara, sock, fi ngeri ng ve baby) ipler, çorap veya kazak gibi üzerinize tam oturan giysiler tasarladığınızda veya bebek kıyafetleri için uygundur. İnce (sport weight) ipler iç ve dış giyim için uygun iken, Orta incelikteki DK (double knitting) ve Light Worsted ipler biraz daha ağır olabilecek giysiler için seçilmelidir. Kalın ipler (Worsted, Afghan ve Aran), DK dan biraz daha ağırdır ve saç örgüsü ile yapılan modellere en çok uyan iplerdir. Çok kalın ipler projesine bağlı olmakla birlikte daha çok dış giyim için kullanılmakta, extra kalın ipler genellikle ev dekorasyon aksesuarları (yastık, battaniye vb) örmekte tercih edilmektedir.

 

İPLİK RENKLERİ

Piyasada doğal renklerde veya boyama olarak çok geniş bir renk ve ton aralığında sunulan ipler bulunmaktadır. Doğal renkler üretildiği hayvanın tüyünün rengini taşımaktadır ve kırık beyaz veya kremden koyu kahve ve siyaha kadar giden bir renk skalasında değişmektedir.

Özel olarak yetiştirilen pamuk iplerde     n kırmızı, yeşil ve kahverengi lifler üretilebilmektedir.

Raflarda gördüğümüz gökkuşağının tüm tonlarına sahip ipler ise gerek suni gerekse doğal malzemeler kullanılarak boyama yoluyla elde edilmektedir.

Doğal boyalar, çivit otu, rubia veya sumak vb doğal bitkiler kullanılarak üretilmektedir.

Sentetik boyalar sülfür, as     it gibi renk sabitleyiciler kullanılarak renklendirme yapılmaktadır.

El boyaması iplerde, boyama sırasında ipler el ile değişik kaplarda farklı boyalara batırılarak elde edilmektedir.

İPLİKLERİN SARIM ŞEKİLLERİ      

El örgüsünde kullanılan ipler farklı şekillerde sarılarak piyasaya sunulur. Bunların İngilizce ve Türkçe olarak isimleri aşağıda verilmiştir:

A. Skein, yumak

B. Twisted hank, çile

C. Cake, çıkrık ile sarılmış yumaklar

D. Ball, yumak

E. Spool, makaraya sarılmış, bobine sarılmış (daha çok miktarda ipe sahip ve makine örgüsü için daha uygun)

F. Hank, çile veya kangal

İPLİKERİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

İperin kalınlık ve lif  özelliğinden bağımsız olarak sahip olduğu bir diğer önemli özelliği de yapısıdır. Yapısal olarak başlıca iplik tipleri:

Faux fur : sahte kürk

Boucle : bukle

Chainette : zincir

Wool fur : yün kürk

Chenille : Şönil

Tape : Teyp

Wrap : Sarma

Marl : halat

Tweed : Tüvit

Beaded: Boncuklu

Chine : benekli

Hand painted : El boyaması

Sequin : Payetli

 

İPLİKLERİ OLUŞTURAN LİFLER

El örgüsünde kullanılan ipler elde edildiği kaynağa göre üç ana kategoride sınıflandırılabilir; hayvanlardan elde edilen ipler (koyun yünü, moher, angora gibi), bitkilerden elde edilen ipler (pamuk, keten, ipek gibi) ve sentetik ipler (naylon, akrilik gibi). Bu malzemeler ince ipler olacak şekilde eğrilir ve bu iplikler birleştirilip tekrar eğrilerek iki veya üç katlı daha kalın ipler haline getirilebilir. İplik (kat) sayısı ipin dökümünü, kalınlığını, ilmek karakterini ve genel anlamda ipin dokusunu belirler.      Içerik bakımından en sık gördüğümüz iplere bir göz atalım.

Hayvansal Liflerden Elde Edilen İplikler

Koyun Yünü: Dünyada en çok kullanılan ip çeşitlerinden birisidir. Dayanıklı olma ve sıcak tutma özellikleriyle kışlık giysiler için tercih edilir. Ama nefes alabilir olması ve nemi emme özellikleriyle yazlık giysi örmede de sık kullanılır. Dayanıklılığını arttırmak için diğer malzemelerle de karıştırılır  (%40 koyun yünü + %60 akrilik veya %50 yün + %20 alpaka +%30 polyamid gibi). Farklı renkte koyunlardan elde edilen farklı renkte yünler olsa da krem renkte koyun yünü en sık bulunanıdır ve farklı bir çok renge boyanabilir. Koyun yünü zamanla tüylenebilir, havlanabilir. Islatıldıktan sonra örülen parçanın istediğiniz boyutlarda şekillendirilmesi için en uygun iplerden birisidir (bloklama veya germe işleminde). 

Bakımı: Soğuk suda nazik bir şekilde yıkanır, yıkandıktan sonra çevirerek sıkılmaz, havlu ile nemi emdirilir ve asmadan yatay olarak kurutulur.

Merinos Yünü: Dünya genelinde, farklı yün tipleri üreten 200'den fazla değişik koyun türü veya ırkı olmasına rağmen, Merinos koyunları, en ince ve en yumuşak yünü üretmektedir. Bu özelliği nedeniyle tene dokunan giysiler ve bebek giysileri için tercih edilir. Bu yün, dünya üzerindeki yün türlerinin en kalitelisi olarak kabul edilmektedir. Diğer yün türlerine göre anti alerjik özelliği ile de bilinir. Merinos yünü endüstride farklı bir işlemden geçirilerek makinede yıkanabilir özellikte de üretilebilir (superwash). 

Moher:      Ankara keçisinin yününden elde edilir. Yumuşak tüylü ve lüks bir ip çeşididir. Parlaklığı, ışıltısı, hafifliği ve sıcak tutma özelliği ile bilinir. Koyun yününden çok daha pahalıdır. Oldukça elastik ve esnek bir iptir, o nedenle buruşmaz ve sarkmaz. Tüylü olması nedeniyle örmesi biraz zor olabilir. Biraz ağırlık kazandırmak için sıklıkla ipek veya koyun yünü ile karıştırılır. Tüylü olması nedeniyle biraz kaşındırabilir ama alerjik bir yün olarak bilinmez.  Yine de bebek kıyafetlerinde kullanılması tavsiye edilmez.

Bakımı: Kuru temizleme veya nazik yıkama gerektirir.

Alpaka: Güney Amerika’da yaşayan bir deve cinsi olan Alpaka’dan elde edilen, ve doğal iplerin en yumuşağı ve sıcak tutanı olarak bilinen bir iptir. Çok ince eğrilmiş olsa da bu ip ile örülen giysi ve aksesuarlar (bere, eldiven, atkı, vb.) kışın çok soğuk günlerinde bile iyi ısıtır. Fazla dökümlü olma eğilimi nedeniyle gerginliğini arttırmak için diğer doğal iplerle karıştırılarak kullanılır.

Bakımı: Kuru temizleme veya nazik yıkama gerektirir.

Kaşmir: Anavatanı Hindistan-Pakistan sınırındaki Kaşmir kenti olan kaşmir keçilerinden elde edilen ultra-lüks, kadifemsi yumuşak bir yündür. Giyildikçe, kullanıldıkça yumuşaklığı artar. Çok iyi ısıtır ve harika bir ışıltısı vardır. Pahalı olması nedeniyle, diğer doğal içerikli iplerle karıştırılarak daha erişilebilir hale getirilir. Diğer doğal ipler kadar nefes alan bir yapıda değildir ama normalden gevşek örerek bu özellik kazandırılabilir. Tüylenme, havlanma yapabilir.

Bakımı: Kuru temizleme veya elde nazik yıkama gerektirir.

Angora: Angora tavşanının tüyünden elde edilen hafif, ipeksi yumuşaklıkta ve çok sıcak tutan bir iptir (koyun yününün yedi katı sıcaklık verdiği söylenmektedir). Lüks sınıfında en pahalı yünlerden biridir. Tüylerin her biri çok yumuşaktır ve tüy dökmeye eğilimlidir. Lekeye dayanıklı değildir. Çoğunlukla akrilik ile karıştırılarak kullanılır.

Bakımı: Kuru temizleme veya elde nazik yıkama gerektirir.

Yukarıda anlatılanların yanı sıra dünyanın farklı bölgelerinde lama, yak (Tibet sığırı), possum (Avusturalya keçeli sıçanı), lopi (İzlanda’da yaşayan bir koyun), Şetland koyunu, Suri alpaka gibi hayvanların yünleri de iplik yapımında kullanılmaktadır.

Bitkisel Liflerden Elde Edilen İplikler

Pamuk: Pamuk bitkisinin tohumlarının etrafındaki tüylü malzemeden elde edilir. Hava alan ve yazlık giysilerde tercih edilen bir ipliktir. Pamuklu örgüler kolayca yıkanabilir ve doğru bakımı yapılırsa çok uzun süre kullanılır. Dökümlü bir kumaş elde edilir, ancak esnek değildir ve iplik örülürken katlarına ayrılmaya eğilimlidir. Yumuşak olması itibariyle karmaşık ilmekleri güzel gösterir. 

Bakımı: Elde veya makinede yıkanabilir.

Merserize pamuk: Merserize aslında pamuk ipliğinin pürüzsüzleştirme işlemidir. Yani pamuk ipliğindeki mikroskobik çıkıntılar yakma gibi bir işlemle giderilir. Bu işlemden geçen pamuk ipliği daha düzgün, kuvvetli ve parlak hale gelir. Merserize pamuk standart pamuk ipliğine göre biraz daha pahalıdır ama daha sağlamdır ve şeklini koruması gereken aksesuar (çanta, vb) ve sık yıkanan kıyafetler için uygundur. 

Bakımı: Elde veya makinede yıkanabilir.

İpek:  Dut yapraklarını yiyerek beslenen ve salgısı ile kendine bir koza yaratan ipek böceğinin kozalarından elde edilir. Çok ince ama sağlam ve parlak  bir ipliktir. Kaynağı sebebiyle  oldukça pahalıdır. Isıtma özelliği olmadığı için tek başına ipek genellikle yazlık giysiler için tercih edilir. Diğer yünlerle birleştirildiğinde ortaya hem ısıtan hem de ipeğin parlaklığını taşıyan çok güzel örgü ipleri çıkar.

Bakımı: Kuru temizleme veya elde nazik yıkama gerektirir.

Keten: Keten bitkisinin liflerinden elde edilir. Tel gibi, yağlı ve mumlu bir dokuya sahiptir. Örüldüğünde dökümlü, rahat nefes alan ve yumuşak bir malzemeye dönüşür. Ilık havalarda giyilmek üzere örülen hafif giysiler için uygundur.

Bakımı: Kuru temizleme veya elde nazik yıkama gerektirir.

Bambu:  Bambu ağaçları, dilim dilim kesilip      doğrandıktan sonra      işlenip hamur şeklinde elyaf haline getirilir. Sonra elyaflarından ayrıştırılır ve türlü makinelerde teknik işlemlerden geçirilerek ipliğe dönüştürülür. Bambu ipliği, doğal yapısı sayesinde beyaz ve ince bir ipliktir. Çok ince olmasına karşın yıpranmaya dayanıklı ve sağlamdır. Sıkça, diğer iplik türleri ile karıştırılarak kullanılır. Boyandığında ışıltılı bir görünüm alır, ve yazlık örgüler için tercih edilen bir ipliktir (pamuk veya ipek ile karıştırılır).

Bakımı: Elde soğuk su ile nazik yıkama gerektirir.

Sentetik İpler

Akrilik: Akrilik ipler bir petrol ürünü olan etilenden üretilir ve maliyeti çok düşüktür. Akrilik ipler diğer sentetik iplerden biraz daha sert dokuludur ve renk çeşitliliği çoktur. Doğal iplere göre daha parlak bir görüntüsü vardır. Sağlam bir iplik olduğu için oyuncak ve sık yıkanan eşyalar için uygundur. Ucuz olması nedeniyle de çok tercih edilen bir iplik türüdür.

Bakımı: Elde veya makinede soğuk su ile nazik yıkama gerektirir.

Polyamid veya naylon: Oldukça sağlam ve ince bir sentetik ipliktir. Esnekliği sebebiyle sıklıkla diğer doğal ipliklerle karıştırılarak çorap gibi sık giyilen ve yıkanan giysileri örmek için  kullanılır. Diğer sentetik iplikler gibi polyamid de karıştırıldığı iplerin yıkanabilir olmasına yardımcı olur, çekmez veya keçeleşmez.

Bakım: Elde veya makinede soğuk su ile nazik yıkama gerektirir.

Örgüye yeni başlayan birisi sentetik ipliklerle daha rahat edebilir ama pratik arttıkça doğal ipleri kullanmak hem daha kaliteli ürünler ortaya çıkarmaya hem de doğayı korumaya yardımcı olacaktır. 

Yukarıda saydığımız doğal ve sentetik ipler birbirleriyle belirli oranda karıştırılarak farklı yapıda ipler ortaya çıkar, buna ilave olarak ışıltı ve parlaklık vermek için metalik lifler de doğal iplere karıştırılıp birlikte sarılabilmektedir.